Phân bón và giá trị dinh dưỡng cho cây trồng

Để cây sinh trưởng, phát triển tốt, cho ra năng suất cao và chất lượng cần có nhiều yếu tố tác động, để đất trồng màu mỡ và bổ sung dinh dưỡng thiết yếu cho cây không thể thiếu phân bón. 

Vậy phân bón là gì? Những giá trị dinh dưỡng nào có trong phân bón? Cùng CNSG tìm hiểu ngay trong bài viết này nhé!

Phân bón là gì?

Phân bón là “thức ăn” của cây trồng bao gồm những chất, hợp chất có chứa một hoặc nhiều nguyên tố dinh dưỡng đóng vai trò thiết yếu cho cây trồng, nhằm thúc đẩy cho quá trình sinh trưởng, phát triển của cây trồng đồng thời cung cấp dinh dưỡng cho đất, có thể làm thay đổi chất đất phù hợp với nhu cầu của loại cây trồng.

Đơn giản hơn có thể hiểu phân bón là những chất được sử dụng để bón vào đất nhằm cung cấp nguồn dinh dưỡng cho đất, cây trồng giúp cây trồng phát triển cân đối, khỏe mạnh, cho năng suất.

Phân loại phân bón

Căn cứ vào nguồn gốc tạo thành, phân bón được chia làm 2 loại chính: phân bón hữu cơ và phân bón vô cơ.

Phân bón hữu cơ

Phân bón hữu cơ này là loại phân bón có nguồn gốc từ vi sinh vật, các chất hữu cơ, động vật, thực vật…

Trong phân bón hữu cơ lại được chia thành các loại  phân bón khác nhau: phân hữu cơ truyền thống, phân hữu cơ khoáng, phân hữu cơ vi sinh, phân hữu cơ sinh học.

Phân bón vô cơ

Phân bón vô cơ là loại phân bón có nguồn gốc từ các chất vô cơ tự nhiên, các chất khoáng hoặc sản phẩm hóa học. 

Trong phân bón vô cơ có các nhiều loại phân khác nhau: phân phức hợp, phân đơn, phân hỗn hợp.

Phân loại khác

Ngoài cách phân loại theo nguồn gốc tạo thành, người ta cũng có thể phân loại phân bón theo nhiều loại khác nhau: theo nguồn gốc và cách chế biến ( phân công nghiệp, phân vi sinh, phân tự nhiên…), theo cách bón (phân bón rễ và phân bón lá), theo trạng thái vật lý ( phân bón dạng lỏng, dạng rắn), dựa theo thành phần phân bón ( phân hỗn hợp, phân đơn), theo nguyên tố dinh dưỡng ( phân vi lượng, phân đa lượng, phân trung lượng).

Ảnh hưởng của phân bón tới sự phát triển cây trồng

• Khả năng phát triển, năng suất, chất lượng cây trồng bị ảnh hưởng, tác động bởi rất nhiều  yếu tố quan trọng như: đất, giống, nước, khí hậu, sâu bệnh, môi trường, phân bón…  trong số đó phân bón đóng vai trò hết sức quan trọng.
• Từ ngàn xưa ông cha ta đã đúc kết “ Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống” hay “ Người đẹp vì lụa lúa tốt vì phân” để thấy được vai trò quan trọng của phân bón trong sự phát triển cân đối, ổn định của cây trồng và canh tác nông nghiệp.
• Phân bón cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của cây trồng vì trong tất cả các loại phân bón vô cơ, hữu cơ đều  cố đầy đủ N,P,K các nguyên tố trung lượng ( ca, Mg, S), các nguyên tố vi lượng ( Fe, Cu, Mh, B, Mo…) cần thiết cho  nhu cầu sinh trưởng của cây.

Ảnh hưởng của phân bón rất lớn đến đất và quá trình sinh trưởng của cây trồng

• Thông qua bộ rễ của cây hút chất dinh dưỡng trong phân bón cho cây trồng, đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc quyết định năng suất, hiệu quả của cây.
• Nếu bón phân với chu trình cân đối, hợp lý thì sẽ giúp cây phát triển vượt trội, năng suất của cây đồng thời cũng tăng cao, hạn chế sâu bệnh hại, không có hiện tượng mất mùa, nâng cao chất lượng nông sản. 
• Tuy nhiên, nếu bón phân không hợp lý thì cây sẽ phát triển không cân đối, sâu bệnh hại nhiều, cho năng suất thấp, chất lượng nông sản kém,.

Vai trò của các chất đa, trung, vi lượng trong phân bón đối với cây trồng

Đối với chất đa lượng (N,P,K)

Đạm (N)

• Trong quá trình phát triển của cây trồng, Đạm (N) là chất không thể thiếu có hiệu quả làm tăng hàm lượng protein trong cây, ngoài ra là thành phần chủ yếu của các chất hữu cơ: diệp lục tố, axit nucleic,.. 
• Tất cả cây trồng cần đạm để duy trì trong suốt quá trình sinh trưởng và phát triển, mỗi loại cây đều cần một lượng đạm khác nhau.
• Đối với mỗi loại cây trồng thì yêu cầu lượng đạm khác nhau. Chẳng hạn ở giai đoạn đầu sinh trưởng cây cần đạm để phát triển rễ, thân lá.
• Ở giai đoạn sau, cây cũng cần bổ sung đạm để tạo nên các chất tích lũy trong quả, hạt. Ở trong giai đoạn cây kiến thiết hoặc kinh doanh, cây lâu năm sau mỗi vụ thu hoạch cần phục hồi thân, lá nên nhu cầu về đạm là rất cao.

Lân (P)

• Lân (P) giữ vai trò quan trọng trong quá trình tổng hợp axit nucleic, chất protein, nhiễm sắc thể….trao đổi năng lượng.
• Lân (P) cần cho sự phát triển của mô phân sinh, phân chia tế bào, kích thích rễ, quả phát triển, sự hình thành mầm hoa, quyết định chất lượng hạt giống… 
• Lân (P) giúp tăng khả năng chống chịu các điều kiện: rét, sâu bệnh, hạn hán,….
• Cần cung cấp lân cho cây ngay ở giai đoạn đầu bằng hình thức bón lót và bón thúc để đảm bảo sự phát triển cân bằng của cây trồng vì trong thời kỳ cây con cây rất mẫn cảm với lân, nếu thiếu lân ở giai đoạn này sẽ khiến cây phát triển không cân đối về sau, cho dù sau này có bổ sung lân cho cây cũng không thể khắc phục được

Kaili (K)

• Nguyên tố đa lượng được cây sử dụng nhiều phải kể đến là Kaili (K). Kali tham gia tích cực vào quy trình quang hợp, tổng hợp các chất hydrat cacbon và gluxit của cây, vận chuyển và tích lũy sản phẩm quang hợp từ lá về các cơ quan dự trữ. 
• Kali có vai trò quan trọng trong việc tổng hợp đạm, tăng cường khả năng chống chịu của cây với các kiều kiện bất lợi: hạn hán, nóng, lạnh, úng nước, tăng sức đề kháng của cây trước sâu bệnh hại.

 Đối với các chất trung lượng ( S, Ca, Mg)

Lưu  huỳnh (S)

• Sau N, P, K, Lưu  huỳnh (S) là nguyên tố dinh dưỡng thứ 4 cần thiết cho sự phát triển của cây. Để có thể phát triển cân đối, cây trồng cần một lượng lưu huỳnh gần bằng lượng lân (P).
• Lưu huỳnh đóng vai trò quan trọng trong việc tạo các chất sinh dầu, tổng hợp Protein và một số axit amin quan trọng, tạo mùi cho nông sản. 
• Lưu huỳnh cũng chống hạn cho cây, tăng khả năng chịu rét, thúc đẩy quá trình chín của quả và hạt. 
• Ngoài ra lưu huỳnh có nhiều trong thành phần của coenzym A (là chất xúc tác quan trọng trong quá trình quang hợp, hô hấp của cây, tăng cường sự hoạt động của vi sinh vật cố định đạm…

Canxi (Ca) 

• Canxi này là dinh dưỡng rất cần cho sự phát triển của hệ rễ cây, tăng cường tạo thành các rễ bên và hệ thống lông hút của rễ. 
• Canxi cũng có vai trò vận chuyển gluxit trong cây, đồng thời thúc đẩy quá trình trao đổi chất. 
• Làm giảm độ thấm của màng tế bào hạn chế sự hút nước của cây, tạo khả năng chịu úng tạm thời cho cây.

Magiê (Mg)

• Magiê có vai trò quan trọng trong quá trình quang hợp và tổng hợp protein, gluxit, lipid trong cây. 
• Mg đặc biệt quan trọng đối với các các cây họ đậu, cây lấy đường, bột, cây lấy tinh dầu, cây lấy nhựa, cây lấy chất kích thích,…
• Mg góp phần điều hòa pH thích hợp với từng bộ phận trong tế bào và sinh lý của cây. 
• Mg tham gia trong thành phần hoặc kích thích hoạt động của các loại men, thiếu Mg sẽ ảnh hưởng xấu đến quá trình tổng hợp ATP và quá trình photphorin hóa trong cây.
• Mg cùng với K cân bằng nước trong cây tăng khả năng chịu hạn trong cây, tăng sức trương của tế bào.

Đối với các chất vi lượng ( Zn, Fe, Cu, Mn, B, Mo, Cl)

Các nguyên tố vi lượng này là những chất dinh dưỡng chiếm một lượng rất nhỏ, tuy vậy vi lượng có vai trò không thể thay thế trong đời sống của thực vật.

Khi thiếu các nguyên tố vi lượng, cây sẽ phát triển không cân đối, thậm chí biểu hiện một số bệnh lý, làm giảm năng suất, phẩm chất của cây. Tuy nhiên nếu thừa vi lượng cây sẽ bị ngộ độc. Chính vì thế khi sử dụng vi lượng cho cây cần thận trọng không nên lạm dụng, phải thực hiện bón phân bón đúng theo quy trình, kỹ thuật, lượng bón của nhà sản xuất đưa ra.

• Kẽm (Zn) là thành phần trong phân bón có vai trò quan trọng trong quá trình hô hấp, quang hợp, dinh dưỡng khoáng, sinh trưởng, vận chuyển, tổng hợp các chất hữu cơ, khả năng chống chịu, sự hình thành hạt của cây trồng.
• Sắt (Fe) ảnh hưởng tới quá trình tổng hợp, quang hợp, khử nitrat, hoạt hóa diệp lục, tổng hợp các chất hữu cơ.
• Đồng (Cu)  đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển hóa gluxit cho quá trình quang hợp của cây, tổng hợp clorophin, khử nitrat, tổng hợp các chất: đường, vitamin A, C, chất béo, chất có đạm,…
• Mangan (Mn) trao đổi đồng hóa đạm, tham gia quá trình khử CO2 thành diệp lục cho quá trình quang hợp của cây, tổng hợp các chất: gluxit, axit nucleic, vận chuyển gluxit, tăng khả năng chịu hạn, chất điều hòa sinh trưởng, sinh trưởng: nảy mầm tạo thân, ra hoa, ra quả..
• Bo (B) ảnh hưởng tới quá trình điều hòa sinh lý của cây: quang hợp, vận chuyển chất trong cây, hình thành chất hữu cơ, tạo thành phấn hoa và khả năng đậu quả.
• Molipden (Mo)  là thành phần cấu trúc của nhiều loại men xúc tác quá trình quang hợp, xúc tiến quá trình cố định đạm ở vi khuẩn nốt sần, sự chuyển hóa đạm trong cây, hô hấp, chuyển hóa gluxit, tăng khả năng chống chịu của cây.
• Clo (Cl) kích thích một số loại men ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa hydrat cacbon và tăng khả năng giữ nước của tế bào…

Ảnh hưởng của phân bón tới đất đai

Tác động tích cực

• Do bị tác động bởi các yếu tự nhiên như nhiệt độ, xói mòn, rửa trôi, thời tiết…Trong quá trình con người canh tác, đất tự nhiên sẽ bị mất đi một lượng dinh dưỡng rất lớn, đặc biệt một lượng lớn dinh dưỡng trong đất bị cây trồng lấy đi để phục vụ quá trình phát triển của cây.
• Mối quan hệ giữa cây trồng, phân bón và đất là mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Trong đó đất là cầu nối quan trọng giữa cây trồng và phân bón, là nơi dự trữ và cung cấp chất dinh dưỡng từ phân bón cho cây trồng.
• Cách tốt nhất để bổ sung dinh dưỡng cho cây trồng là sử dụng các loại phân bón.
• Phân bón cung cấp chất hữu cơ, các vi sinh vật, dinh dưỡng,…có lợi cho đất, tăng độ phì nhiêu của đất và cải tạo đất hiệu quả.
• Phân bón vô cơ cung cấp các nguyên tố dinh dưỡng cho đất. Các loại phân bón hữu cơ tăng lượng hữu cơ, vi sinh vật có ích cho đất để cải tiến kết cấu đất.
• Để bón phân hợp lý, phát huy được hết vai trò của phân bón cần căn cứ vào đặc điểm đất đai (thành phần cơ giới đất, độ phì nhiêu, pH,..), nhu cầu dinh dưỡng của cây trồng, khí hậu thời tiết, đặc điểm của từng loại phân bón, tập quán canh tác…..Tác động của phân bón đối với môi trường,…

Tác động tiêu cực

Ngoài những vai trò quan trọng trong việc cải tạo đất, cung cấp dinh dưỡng, giúp cây trồng phát triển cân đối, bền vững thì phân bón còn có những tác động tiêu cực tới môi trường sinh thái:

• Dư thừa phân bón trong đất: nguyên nhân là do trong quá trình canh tác người nông dân bón quá nhiều phân, sử dụng phân bón không đúng cách khiến cây trồng hấp thụ không hết. Trường hợp này thường xảy ra ở các loại phân bón vô cơ. Các chất độc dư thừa có trong các loại phân bón sẽ theo nguồn nước thấm sâu vào đất, gây ô nhiễm đất, nguồn nước.
• Ô nhiễm từ các nhà máy chế biến phân bón: tại các nhà máy chế biến phân bón do công nghệ chế biến thô sơ hoặc khi các chất thải ra môi trường không được xử lý, quy trình xử lý chất thải không đảm bảo nên gây nên mùi hôi, ô nhiễm nguồn nước, đất, ảnh hưởng lớn tới sức khỏe con người.
• Nông sản tồn dư các loại hóa chất từ phân bón cũng ảnh hưởng đến chất lượng nông sản, ảnh hưởng lớn đến giá trị, gây hại cho người sử dụng.
• Một lượng lớn phân bón trong quá trình sử dụng bị nước rửa trôi,theo  nguồn nước gây ô nhiễm nguồn nước mặt. Một phần không nhỏ phân bón bị bay hơi gây nên ô nhiễm không khí.